اثر تحریم‌ها بر واردات لوله های مانیسمان و پیامدهای آن در بازار ایران
در مقاله‌ی پیشین به معرفی برندهای برتر لوله مانیسمان در ایران پرداختیم و گفتیم که تولیدکنندگان داخلی و خارجی مانند مانیسمان اهواز، کاویان، Tenaris و Sumitomo چه جایگاهی در بازار دارند. اما شرایط اقتصادی ایران در سال‌های اخیر تغییر کرده است. محدودیت‌های بین‌المللی و تحریم‌ها باعث شده‌اند مسیر واردات بسیاری از کالاهای صنعتی، از جمله لوله‌های بدون‌درز یا مانیسمان، بسته شود. این مقاله به این موضوع می‌پردازد که تحریم‌ها چگونه واردات این لوله‌ها را مختل کرده‌اند و چه پیامدهایی برای بازار داخلی و قیمت لوله مانیسمان، قیمت لوله بدون‌درز و قیمت لوله کربن استیل داشته است. همچنین بررسی می‌کنیم که چه فرصت‌هایی برای تولیدکنندگان داخلی به وجود آمده و مصرف‌کنندگان چگونه می‌توانند انتخاب بهتری داشته باشند.
مکانیزم ماشه و قطع واردات لوله های مانیسمان
در مهرماه سال ۱۴۰۴ (سپتامبر ۲۰۲۵) با فعال شدن مکانیزم ماشه بخشی از تحریم‌ها علیه ایران دوباره اعمال شد. طبق گزارش وبسایت هاناخبر، از ششم مهر ماه مسیر واردات لوله مانیسمان به ایران با محدودیت‌های جدی مواجه شد و بازاری که سال‌ها بخش بزرگی از نیاز خود را از راه واردات تأمین می‌کرد ناگهان با دری بسته روبه‌رو شد . این محدودیت‌ها باعث شد بسیاری از سفارش‌های در حال انجام لغو یا معلق شوند و شرکت‌های واسطه نتوانند لوله‌های بدون‌درز را از تولیدکنندگان خارجی مانند Tenaris یا Sumitomo به ایران برسانند.
قطع واردات لوله تنها یک تصمیم اقتصادی نبود؛ بلکه بخشی از سیاست‌های بین‌المللی بود که به منظور فشار بر اقتصاد ایران اتخاذ شد. این تصمیم باعث شد که بازار لوله بدون‌درز ایران که به واردات عادت کرده بود، در مدت کوتاهی با کمبود کالا مواجه شود. هاناخبر با اشاره به این وضعیت می‌نویسد که زمانی که کالایی حیاتی مثل لوله در پروژه‌های عمرانی، نفت و گاز کمتر در دسترس باشد، طبیعی است که فشار بر بازار بیشتر و قیمت‌ها به سرعت واکنش نشان می‌دهند . به عبارت دیگر، تحریم‌ها مستقیماً عرضه را کاهش دادند و به افزایش ناگهانی قیمت‌ها دامن زدند.
وابستگی بازار ایران به واردات لوله
ایران در دهه‌های گذشته بخش عمده‌ای از نیاز خود به لوله‌های مانیسمان را از طریق واردات تأمین می‌کرد. به گفته هاناخبر، بازار لوله بدون‌درز کشور به این دلیل به واردات تکیه داشت که ظرفیت کارخانه‌های داخلی غالباً پاسخگوی کل تقاضا نبود و برخی مشخصات فنی در برندهای خارجی راحت‌تر یافت می‌شد . پیمانکاران و صنایع بزرگ برای اطمینان از کیفیت و سرعت تأمین، به برندهای اروپایی و آسیایی اعتماد داشتند و همین موضوع باعث شد جریان خرید و فروش لوله در کشور بر اساس واردات شکل بگیرد .
این وابستگی فقط به ترجیح خریداران مربوط نمی‌شد؛ ساختار بازار و انبارداری، قراردادهای بلندمدت و روش‌های محاسبه قیمت لوله مانیسمان نیز همگی بر پایه واردات شکل گرفته بود. وقتی این جریان قطع شد، خریداران ناچار شدند به بازار محدودتری مراجعه کنند و این تغییر نه‌تنها سرمایه‌گذاران و پیمانکاران را درگیر کرد، بلکه مسیر حرکت صنایع وابسته را هم تحت‌تأثیر قرار داد .
پیامدهای مستقیم قطع واردات بر بازار و قیمت‌ها
عدم امکان واردات از تولیدکنندگان معروف باعث شد که قیمت لوله بدون‌درز و قیمت لوله مانیسمان به‌طور چشمگیری افزایش یابد. هاناخبر در گزارش خود می‌گوید که قطع واردات همانند بسته شدن یک مسیر حیاتی عمل می‌کند و بازار را در شرایط کمبود قرار می‌دهد؛ نتیجه این است که خریداران برای دسترسی به موجودی محدود بازار رقابت می‌کنند و قیمت‌ها به سرعت بالا می‌روند . این افزایش قیمت به‌ویژه در پروژه‌های حیاتی که به لوله‌های با کیفیت نیاز دارند، شدت بیشتری دارد.
یکی از پیامدهای مهم دیگر ظهور واسطه‌ها و دلالان بود. در شرایط کمبود، دلالان با خرید عمده و نگهداری کالا، بر شدت کمبود افزوده و قیمت‌ها را غیرمنطقی‌تر کردند . این وضعیت هم فشار مضاعفی بر صنایع مصرف‌کننده وارد کرد و هم کنترل قیمت را دشوارتر نمود.
از سوی دیگر، تجربه نشان داده که هر گونه نوسان در واردات یا تولید داخلی می‌تواند در کوتاه‌مدت قیمت‌ها را شدیداً بالا یا پایین ببرد. مثلاً گزارش ایسنا در سال ۱۳۹۸ (۲۰۱۹) نیز اشاره می‌کند که شرایط تحریمی اجازه وارد کردن لوله مانیسمان را نمی‌دهد و بسیاری از تجار نمی‌توانند به راحتی لوله وارد کشور کنند، لذا بازار دچار کسری می‌شود و قیمت‌ها بالا می‌رود . این مشاهده نشان می‌دهد که رابطه‌ی مستقیم بین تحریم‌ها، کاهش واردات و افزایش قیمت‌ها پیش‌تر نیز تجربه شده بود و امروز با شدت بیشتری رخ می‌دهد.
ظرفیت تولید داخلی و چالش‌ها
با بسته شدن مسیر واردات، توجه فعالان بازار به سمت کارخانه‌های داخلی معطوف شد. هاناخبر معتقد است که چند واحد تولیدی مهم مانند کارخانه کاوه و کارخانه لوله اهواز سال‌هاست تولید رده‌های پایین‌تر را انجام می‌دهند و بخشی از نیاز بازار را تأمین می‌کنند . اما ظرفیت کلی کشور کافی نیست و تولید داخلی نمی‌تواند به‌طور کامل جایگزین واردات شود . این کمبود ظرفیت به چند دلیل رخ می‌دهد:
1. محدودیت در تنوع سایز و رده: کارخانه‌های داخلی بیشتر رده‌های سبک مانند Schedule ۲۰ و ۴۰ را تولید می‌کنند، در حالی که پروژه‌های بزرگ نفت و گاز به رده‌های بالاتر نیاز دارند .
2. کیفیت و استاندارد: هرچند تولیدکنندگان داخلی تلاش کرده‌اند سطح کیفیت را ارتقا دهند، اما در برخی پروژه‌های حساس هنوز محصول خارجی ترجیح داده می‌شود .
3. زمان تحویل: محدود بودن خطوط تولید باعث می‌شود زمان تحویل طولانی شود و خریداران با تأخیر مواجه شوند؛ همین تأخیر هزینه‌های اضافی ایجاد می‌کند .
تحریم‌ها موجب شدند که تولید داخلی به‌صرفه‌تر شود. مقاله‌ای در سایت آهن صد می‌گوید تولید لوله مانیسمان در ایران از لحاظ اقتصادی به‌صرفه‌تر از وارد کردن آن است، زیرا قبل از تحریم‌ها واردات از چین هزینه کمتری داشت اما پس از تحریم و افزایش تعرفه‌ها دیگر تولید داخلی مقرون‌به‌صرفه‌تر است . این موضوع نشان می‌دهد که با افزایش تعرفه‌ها و هزینه‌های واردات، حتی اگر تحریم‌ها به‌طور کامل جلوی واردات را نگیرد، باز هم هزینه به حدی بالاست که تولید داخلی مزیت قیمتی پیدا می‌کند.
فرصت‌ها و تهدیدهای بازار در دوره تحریم
هر بحرانی می‌تواند در کنار تهدید، فرصت‌هایی نیز ایجاد کند. هاناخبر در بخش دیگری از گزارش خود به این موضوع اشاره می‌کند که صنایع داخلی اکنون بیش از هر زمان دیگر انگیزه دارند تا به تولیدکنندگان داخلی اعتماد کنند و این روند می‌تواند باعث رونق خطوط تولید و سرمایه‌گذاری برای توسعه کارخانه‌ها شود . این وضعیت می‌تواند به رشد فناوری، ارتقای کیفیت و افزایش تنوع محصولات داخلی منجر شود.
از سوی دیگر، بازار همچنان شکننده است. گزارش هاناخبر سه سناریو برای آینده قیمت لوله مطرح می‌کند:
1. افزایش مداوم قیمت‌ها: اگر محدودیت‌های وارداتی ادامه یابد و ظرفیت داخلی افزایش پیدا نکند، عرضه همچنان پایین خواهد بود و تقاضای بالا قیمت‌ها را بالا نگه می‌دارد .
2. ثبات نسبی: اگر کارخانه‌های داخلی با سرمایه‌گذاری و توسعه خطوط تولید، بخشی از کمبود را جبران کنند، بازار به تعادل نسبی می‌رسد .
3. کاهش قیمت‌ها: در صورتی که یا واردات آزاد شود یا تولید داخلی به‌سرعت رشد کند، عرضه افزایش می‌یابد و رقابت قیمت‌ها را کاهش می‌دهد .
این سناریوها به ما یادآور می‌کند که آینده بازار لوله مانیسمان و قیمت لوله کربن استیل کاملاً وابسته به تصمیم‌های سیاسی و اقتصادی کلان است. حتی احتمال دارد که ترکیبی از این سناریوها رخ دهد؛ مثلاً در کوتاه‌مدت قیمت‌ها افزایش یابد ولی در میان‌مدت با توسعه کارخانه‌ها به ثبات برسد.
جایگزین‌های خارجی و برندهای داخلی در دوران تحریم
با توجه به اینکه واردات برندهای خارجی مانند Tenaris، Mannesmann آلمان و Sumitomo ژاپن عملاً متوقف شده است، پیمانکاران ناچارند بیشتر به سراغ برندهای داخلی بروند. در مقاله‌ی قبلی اشاره کردیم که مانیسمان اهواز، کاویان، دقیق کاوه ایرانیان، سپنتا و صنعتی دقیق از برترین تولیدکنندگان داخلی هستند.
این کارخانه‌ها اکنون فرصت دارند که با افزایش ظرفیت تولید، رعایت استانداردهای بین‌المللی و ارائه خدمات پس از فروش بهتر، سهم بیشتری از بازار را در اختیار بگیرند. به عنوان مثال، کارخانه مانیسمان اهواز با استفاده از تکنولوژی Push Bench و تولید لوله طبق استانداردهای IPS و API 5L، بزرگ‌ترین حجم تولید سالانه را دارد . کارخانه دقیق کاوه ایرانیان نیز به دلیل استفاده از روش کشش سرد و دریافت تأییدیه‌های بین‌المللی از کشورهای ژاپن، ایالات متحده و انگلیس، مشتریان زیادی جذب کرده است .
در کنار این کارخانه‌ها، برخی واحدهای جدید در حال ایجاد یا توسعه ظرفیت هستند تا رده‌های بالاتر و سایزهای متنوع‌تری تولید کنند. دولت نیز با ارائه تسهیلات می‌تواند از این شرکت‌ها حمایت کند. اگر این روند ادامه یابد، ممکن است در آینده برخی از پروژه‌های حساس هم بدون تکیه بر واردات به انجام برسند.
توصیه‌هایی برای مصرف‌کنندگان و پیمانکاران
با توجه به شرایط تحریمی، خریداران لوله‌های بدون‌درز باید نکات زیر را در نظر بگیرند:
1. بررسی استاندارد و کیفیت: حتی در نبود واردات، نباید کیفیت قربانی شود. اطمینان از دریافت گواهی‌های معتبر (مثل API، ASTM و DIN) و بررسی نتایج آزمایش‌های غیرمخرب ضروری است.
2. مقایسه قیمت‌ها: با توجه به نوسانات بازار، بهتر است قبل از خرید از چند منبع استعلام بگیرند و قیمت لوله مانیسمان، قیمت لوله بدون‌درز و قیمت لوله کربن استیل را مقایسه کنند. ممکن است قیمت کارخانه‌های داخلی متفاوت باشد و با مقایسه بتوان گزینه بهتری یافت.
3. برنامه‌ریزی مناسب: به دلیل محدودیت تولید، بهتر است سفارش‌ها را زودتر ثبت کنید تا با کمبود موجودی مواجه نشوید.
4. توجه به خدمات پس از فروش: در نبود گزینه‌های وارداتی، خدمات فنی و مشاوره تولیدکننده اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. کارخانه‌هایی که پشتیبانی مهندسی و تامین قطعات دارند، انتخاب بهتری هستند.
5. سرمایه‌گذاری در تولید داخلی: اگر در حوزه ساخت‌وساز یا صنعت فعال هستید، مشارکت در طرح‌های توسعه کارخانه‌های داخلی می‌تواند نه‌تنها نیاز خودتان را پوشش دهد، بلکه به رشد اقتصاد ملی کمک کند.
جمع‌بندی
تحریم‌ها و فعال شدن مکانیزم ماشه در مهر ۱۴۰۴ واردات لوله‌های مانیسمان به ایران را تقریباً غیرممکن کرده است. این تصمیم سیاسی باعث شد بازار وابسته به واردات، ناگهان با کمبود کالا مواجه شود و قیمت لوله مانیسمان و قیمت لوله بدون‌درز افزایش یابد . علاوه بر این، ظهور واسطه‌ها و دلالان و ظرفیت محدود کارخانه‌های داخلی چالش‌های تازه‌ای ایجاد کرده‌اند . با این حال، تحریم‌ها فرصتی برای تقویت تولید داخلی ایجاد کرده و شرکت‌هایی مانند مانیسمان اهواز و دقیق کاوه ایرانیان توانسته‌اند جایگزین بخشی از واردات شوند .
آینده این صنعت وابسته به تصمیم‌های سیاسی و اقتصادی است؛ اگر محدودیت واردات ادامه یابد و سرمایه‌گذاری داخلی افزایش پیدا کند، ممکن است بازار به تعادل جدیدی برسد و حتی در بلندمدت قیمت لوله کربن استیل و سایر لوله‌ها کاهش یابد . ولی در کوتاه‌مدت افزایش قیمت و فشار بر صنایع ادامه خواهد داشت. برای مصرف‌کنندگان و پیمانکاران، آگاهی از وضعیت فعلی، انتخاب آگاهانه و همکاری با تولیدکنندگان داخلی بهترین راه‌حل است
